بررسی تطبیقی فن خطابه در یونان و روم باستان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری

این رساله می کوشد شباهت های میان بلاغت دوران هلنیستی (330 ق. م.- 400 م.) و بلاغت اسلامی تا پیش از قرن پنجم را به تفصیل بررسی کند. کوشش های پراکنده ای که تاکنون در این زمینه انجام گرفته، عمدتاً بر آثار بلاغی ارسطو (فن شعر و فن خطابه) متمرکز بوده و محققان، از دیگر بلاغیان یونانی – رومیایی غرب باستان غفلت ورزیده اند. نگارنده کوشیده است با بررسی مهم ترین آثار بلاغی در غرب باستان و جهان اسلام درون مایه های مشترک میان این دو نظام بلاغی را نشان دهد. این پژوهش در چهار فصل تنظیم شده است: فصل نخست، به تفاوت میان بلاغت ارسطویی با بلاغت دوران هلنیستی می پردازد و از رهگذر بررسی این تفاوت ها، نشان می-دهد که آثار بلاغی ارسطو، محمل مناسبی برای تطبیق دو نظام بلاغی فراهم نمی آورند. در فصل دوم، پنج فضیلت سبکی «صحت دستوری کلام»، «وضوح و روشنی»، «ترسیم زنده ی واقعیت»، «تزیین کلام» و «تناسب» معرفی نشان داده شده است که عمده ی اصول بلاغت اسلامی ( که صورت بندی نهایی خود را در قرن هفتم و در سه حوزه ی معانی/ بیان/ بدیع یافته اند) ریشه در همین پنج فضیلت دارند. فصل سوم به مقایسه ی میان الگوهای ایده آل بلاغی در فن خطابه ی دوران هلنیستی و بلاغت اسلامی اختصاص دارد. در فصل چهارم، به یک نوع خاص خطابی، یعنی منافره پرداخته شده و نشان داده شده است که بلاغت اسلامی، نه تنها در زمینه ی فرم که حتی در زمینه ی اصول مربوط به محتوای شعر و اغراض آن نیز تابع یک نوع خطابی خاص (منافرات) است. مجموعه ی این یافته ها، تابعیت اصول بلاغت اسلامی را (تا پیش از قرن پنجم هجری) از فن خطابه ی دوران هلنیستی نشان می دهد.